U Vojvodini više od polovine domaćinstava nije priključeno na kanalizaciju
U Vojvodini i dalje više od polovine domaćinstava nije priključeno na kanalizaciju. Otpadne vode iz ovih domova ispuštaju se u septičke jame, koje potom, prema istraživanju VOICE-a, u najvećem broju slučajeva svojim cisternama crpe privatnici. Gde na kraju završavaju otpadne vode iz polovine vojvođanskih domaćinstava – uglavnom nije poznato.
Još 2008. godine u analizi „Otpadne vode u Vojvodini“ profesor Departmana za hemiju Prirodno-matematičkog fakultetu u Novom Sadu Božo Dalmacija piše da samo 44 od 463 naselja u Vojvodini ima neki oblik kanalizacije. Odnosno, prema njegovoj analizi, svega 30 odsto stanovništva Vojvodine je (bilo) priključeno na kanalizaciju.
„U ostalim naseljima (419) otpadne vode se odlažu u podzemlje putem septičkih jama“, navodi se u istraživanju.
Da se situacija ni posle 15 godina nije drastično promenila, za VOICE potvrđuje sam profesor Dalmacija.
„Izgrađeno je još kanalizacije, sad je pokrivenost oko 40-45 odsto. Izgrađena su i neka postrojenja. U malim mestima nema kanalizacije. I to što se izgradilo kanalizacije, to je povukao Novi Sad i veći gradovi. Pitanje je da li će je ikada i biti. I dalje više od 50 odsto domaćinstva u Vojvodini ima septičke jame, zagađuje podzemne vode i ne zna da gde te vode odlaze“, kaže Dalmacija.
U Vojvodini, dakle, ni svi gradovi nemaju kanalizaciju, dok se u većini sela uvođenje ovog sistema i ne nazire.
Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku iz 2011. godine u Vojvodini ima ukupno 696.000 domaćinstava, od čega 272.000 domaćinstava koja nisu gradska. Odnosno, ako uzmemo u obzir da ni svi gradovi u Vojvodini nemaju kanalizaciju, minimum 272.000 domaćinstava svoje otpadne vode ispušta u septičke jame (ova brojka može da varira iz razloga što i pojedina sela imaju kanalizacionu mrežu, ali sa druge strane ni svi gradovi nemaju kanalizaciju, stoga je pomenuta cifra verovatno i veća). Prema popisu iz 2011. godine, u Vojvodini je živelo blizu dva miliona ljudi. Prema poslednjem popisu iz 2022. godine, preliminarni rezultati pokazuju da u pokrajini živi 1,75 miliona ljudi. Iako ne postoji zvaničan podatak kolika je pokrivenost kanalizacione mreže u Vojvodini, procene profesora Dalmacije idu na maksimalno 50 odsto ukupnog stanovništva. Tako dolazimo do okvirne cifre od gotovo 900.000 ljudi u Vojvodini koji svoje otpadne vode ispuštaju u septičke jame.
Najveći deo septičkih jama crpe privatnici, nepoznato gde ispuštaju
Višemesečno istraživanje VOICE-a pokazalo je da su javna preduzeća iz 25 vojvođanskih lokalnih samouprava koja se bave crpljenjem septičkih jama, izvršila svega 9.786 crpljenja tokom 2021. godine.
Javna preduzeća iz 11 opština su nam potvrdila da ne obavljaju ovu uslugu, dok od osam javnih preduzeća VOICE ni posle nekoliko meseci nije dobio odgovore.
Dakle, ako uzmemo u obzir da su javna preduzeća tokom 2021. godine iscrpila septičke jame kod svega 9.786 domaćinstava, ostatak – znatno veći – crpljenje je regulisalo na drugi način.
Građani u Vojvodini češće pribegavaju da za potrebe crpljenja septičkih jama pozovu privatnike, uglavnom lokalne firme koje imaju cisterne i za ovu uslugu naplaćuju znatno manje novca nego javna preduzeća.
Primera radi, VOICE je od javnih preduzeća tražio i podatak kolika je cena crpljenja septičke jame. Odgovori su razni i raspon je velik – od 2.000 do 19.000 dinara. Varira i način naplaćivanja, odnosno, da li se plaća po crpljenju ili po satu crpljenja.
Građani iz nekoliko vojvođanskih opština kažu za VOICE da privatnike plaćaju uglavnom između 2.000 i 3.000 dinara za jedno crpljenje.
Dakle, jasno je zašto su privatnici angažovani i u onim opštinama gde javna preduzeća obavljaju usluge crpljenja septičkih jama.
Ipak, ono što nije poznato jeste gde završavaju otpadne vode koje crpe privatnici, jer ne postoji nikakav oblik institucionalne kontrole.
Nekontrolisano ispuštanje otpadnih voda, velika šteta za životnu sredinu
„Uslugu crpljenja septičkih jama JKP Vodovod i kanalizacija Pećinci ne vrši, odnosno naši korisnici u sopstevnoj režiji vrše čišćenje i pražnjenje septičkih jama. Da li pružaoci usluge te vrste, angažovani od strane naših korisnika, imaju sve potrebne dozvole za sakupljanje i transport potrebne za tu vrstu otpada, mi zaista nemamo saznjanja“, navodi se u odgovoru koji je JKP Vodovod i kanalizacija iz Pećinca dostavilo VOICE-u.
Ovo je, dakle, jedan od primera da pojedina javna preduzeća uopšte nemaju kontrolu nad crpljenjem septičkih jama – ko ih crpi i gde ih na kraju ispušta.
I autoprevoznici prazne septičke jame
Iz Javnog komunalno-stambenog preduzeća EKOS iz Žitišta kažu za VOICE da u toku 2021. godine nisu vršili crpljenje septičkih jama usled učestalih kvarova na vozilu koje se koristilo za obavljanje ovih poslova. Crpljenje septičkih jama je za njihove potrebe izvodila autoprevoznička firma „Ekos-trans“ iz Žablja a na osnovu ugovora koji je zaključen 11. oktobra 2021. godine. Prema podacima Agencije za privredne registre, „Ekos-trans“, firma istog naziva kao i javno preduzeće koje im je dodelilo posao, osnovana je dvadesetak dana pre potpisivanja ugovora sa javnim preduzećem EKOS iz Žitišta.
Međutim, čak i pojedina javna preduzeća koja crplje septičke jame, iste kasnije ispuštaju na deponije ili u reke.
JKP Temerin iz istoimene opštine jedno je od javnih preduzeća koje je tokom 2021. godine obavilo najviše crpljenja septičkih jama u Vojvodini – 1.594. Nakon crpljenja, kako kažu za VOICE, otpadne vode odnose u lagunu koja se nalazi u sastavu gradske deponije.
Najviše crpljenja obavilo je JKP Naš dom iz Apatina – 2.035. Za VOICE iz ovog preduzeća kažu da je Dunav krajnji recipijent ovih otpadnih voda.
Reka Tisa je krajnji recipijent za otpadne vode koje iz septičkih jama crpi JKP „7. oktobar“ iz Novog Kneževca.
Ovo su samo neki od primera kako se i javna preduzeća odnose prema otpadnim vodama iz septičkih jama. Međutim, kao što je pomenuto, otpadne vode iz septičkih jama koje su tokom 2021. godine iscrpila javna preduzeća predstavljaju značajno manji procenat od ukupne količine otpadnih voda koje završavaju u septičkim jamama.
Sigurno mesto za odlaganje otpadnih voda iz septičkih jama ne može biti deponija, kaže profesor Božo Dalmacija.
“Deponija je problem jer ona sama po sebi zagađuje, problem je ako tamo još sipate i septičke jame. Problem je i kada se ne zna gde se istresa pa se istresa u neke kanale ili kanale za odvođenje površinskih voda što dovodi do zagađivanja i ugrožavanja životinja koje se mogu razboleti. Ako nema vode doći će i piti vodu tu. Ima mnogo mikroorganizama. Može doći do bolesti. Nekontrolisano odlaganje otpadnih voda može biti opasno. Ali mi nemamo drugog rešenja u Vojvodini. Ljudi se snalaze kako se snalaze. Zato ih niko ništa i ne pita“, kaže Dalmacija.
Dakle, najveći deo otpadnih voda iz septičkih jama crpe privatnici, kojima za obavljanje ove osetljive delatnosti nije potrebna licenca, niti imaju dužnost da nadležne ustanove obaveste o tome gde ispuštaju otpadne vode.
„Ispuštanje otpadnih voda na za to nepredviđena mesta i od strane neovlašćenih i neobučenih lica predstavlja opasnost od zaraze i pojave bolesti i oboljenja jer zagađenje dospeva u životnu sredinu a iz životne sredine u žive organizme uključujući i ljude”, kaže za VOICE predsednik udruženja Inženjeri zaštite životne sredine Igor Jezdimirović.
Na različite načine, dodaje on, sadržaj septičkih jama završava u podzemnim vodama i zagađuje ih.
Slučaj Zrenjanin
Prema analizi VOICE-a, JKP Vodovod i kanalizacija iz Zrenjanina ubedljivo najviše naplaćuje usluge crpljenja septičke jame. U odgovoru koji su dostavili VOICE-u, piše da ovu uslugu naplaćuju 19.330 dinara po radnom času bez PDV-a. Kao rezultat ovakvog poslovanja, jedino su javno preduzeće u Vojvodini koje obavlja ovu uslugu a koje tokom 2021. godine nije imalo ni jedan jedini zahtev građana za crpljenje septičke jame. Sa druge strane, građani Zrenjanina kažu za VOICE da im privatnici za ovu uslugu naplaćuju uglavnom 2.500 dinara.
Ni Novi Sad kao najveći i glavni grad u Vojvodini nema kanalizacionu mrežu na celoj svojoj teritoriji. Jedan od primera naselja bez kanalizacione mrežu su Gornje livade na Klisi. U ovom delu grada ne postoji kanalizaciona mreža, odnosno otpadne vode odlaze u septičke jame.
Dragan Babić sa Gornjih livada kaže za VOICE da septičku jamu prazni uglavnom jednom mesečno a ovu uslugu mu obavlja privatnik.
„Pražnjenje septičke jame je 2000 dinara u mom slučaju. Mi nemamo prava na dva besplatna pražnjenja koje nudi JKP Vodovod i kanalizacija, jer naše naselje nema vodovod i kanalizaciju i faktički smo van njihovog sistema. Kada pomnožite broj pražnjenja po domaćinstvu i broj domaćinstava koje nema kanalizaciju, dobije se ogroman broj cisterni koje se ‘negde ispuste’. Delom su se ispuštale u blizini mog naselja”, navodi Babić.
Inače, u samom naselju Gornje livade jedan od komšija godinama ispušta otpadne vode u svom dvorištu, na otvorenom, zbog čega građani imaju velikih problema. Kako je ranije pisao VOICE, ovaj slučaj godinama odoleva zakonu.
Takođe, pored Gornjih livada nalazi se i neformalno “mesto” za ispuštanje septičkih jama koje dodatno ugrožava stanovnike.
O nešto ekstremnijim slučajevima za VOICE svedoče meštani sremskih i bačkih sela. Kako kažu, sve je češća praksa korišćenja pumpi koje otpadne vode iz septičke jame ispumpavaju u bašte ili njive.
Na taj način, uštedeće novac za crpljenje jame, “đubriti” posejano, ali pre svega ugroziti zdravlje, jer u septičkim jamama završavaju različite štetne hemijske materije i proizvodi.
Kanalizacija nema kapaciteta da prihvati otpadne vode septičkih jama
Osim toga što ni svi gradovi u Vojvodini nemaju kanalizaciju, prečistači otpadnih voda su još ređi fenomen.
Pojedina javna preduzeća iz vojvođanskih opština koja obavljaju crpljenje septičkih jama potvrdila su za VOICE da nakon crpljenja ove otpadne vode ispuštaju u kanalizaciju ili na prečistač. Iako deluje kao „dobra praksa“, profesor Božo Dalmacija tvrdi suprotno.
„Ta postrojenja nisu ni projektovana ni izgrađena da prime sadržaj septičkih jama. Svako to postrojenje koje prečišćava otpadne vode treba da ima prijem za septičke jame a to se posebno projektuje. Septičke jame imaju recimo 10.000 HPK (hemijska potrošnja kiseonika) po litri a postrojenje može da primi 600-700 HPK. Kad ispustite dva-tri kubika u postrojenje, može doći do zaustavljanja rada postorjenja. Zato se pravi specijalan prihvat septičkih jama. To se uglavnom ne radi. Radi se na svega nekoliko postrojenja“, objašnjava profesor Dalmacija.
„Septičke jame nisu društveni interes“
Profesor kaže da su i stručnjaci prestali da se bave septičkim jamama jer „nema društvenog interesa“.
„Mi kao Prirodno-matematički fakultet nismo mogli da izguramo priču do kraja. Ministarstvo na kraju nije bilo zainteresovano da se bavimo septičkim jamama. Mi smo hteli da napravimo jednu uredbu kako bi to trebalo da izglda. Uredbom da regulišemo neke stvari. Ono što je najgore – kada bi došlo do nekog sudskog procesa, u principu je kriv onaj koji je uzeo sadržaj septičkih jama, odnosno onaj koji je transportovao. Nije kriv onaj koji ima septičku jamu“, navodi Dalmacija.
Zbog svega navedenog, on zaključuje da ispod radara prolazi 50 odsto otpadnih voda iz cele Vojvodine, jer polovina stanovništva i dalje koristi septičke jame.
„To se sipa bilo gde. Pored toga što zagađuje podzemlje, problem je što nema nikakve kontrole. Ne vidi se kraj“.
Petar Alimpijević (VOICE)
